Η ιστορία της εκκλησίας της Παναγίας της Φιλωτίτισσας (Κοίμηση της Θεοτόκου) με πρωτεργάτη τον Στέφανο Ψαρρά “Λούμπα” η οποία είναι η μοναδική στον ελλαδικό χώρο, που χτίστηκε επί Τουρκοκρατίας (1716) με επίσημο φιρμάνι από τον Σουλτάνο.
Μια ιστορία εδώ και χρόνια
τριγυρνά μες στο μυαλό
για έναν πάππο που κάποτε έλεγε
κάντο καλό και ρίχτο στο γιαλό.
Τούρκικη αρμάδα βούλιαζε κάτω
μες στο λιμάνι μες στο Καλαντό
κι ήταν ο Λούμπας ο Αναγνώστης
που τους εφρόντισε στο μαζωμό.
Είχε ένα αγόρι το πλοίο μέσα
που τον ελέγαν Χουσεΐν
άρρωστο ήταν ψυχορραγούσε
δύσκολο ήτανε γι’ αυτόν το ζείν.
Βοσκέ του είπαν, πάρτο παιδί μου
κι αν είσαι άνθρωπος καν’ το καλά
και τότε εκείνος, με μιας το πήρε
μήτε μια σκέψη, μήτε έν’ αλλά.
Τότε στο πλάι φάνη η κυρά του
του ψιθυρίζει με πικριά
άντρα μου τι το γυρεύεις τόυτο;
να μεγαλώσουμε έχουμε άλλα τριά.
Και τότε ο Λούμπας της αποκρίθη
γυναίκα βγάλτο απ’ το μυαλό
ένα σου λέω να το θυμάσαι
κάντο καλό και ρίχτο στο γιαλό.
Καθώς τα χρόνια περνούν αλάργα
και ο μικρός θερίευε
τούρκικο πλοίο εφάνη πάλι
ήρθε να πάρει πίσω τον Έργη.
Βοσκέ του είπαν, σ’ ευχαριστούμε
πάρε ασήμι, πάρε γρόσια
είναι το αγόρι από το σόι
κι αν θέλεις ζήτα άλλα τόσα.
Εκείνος όμως όλα τ’ αρνήθη
και ένα δάκρυ του κυλάει
παίρνουν τον Έργη το ψυχοπαίδι
και την καρδιά του αυτό την εχαλάει.
Μα ο καιρός μεν όλα τα γιάνει
κι έτσι περάσανε τα χρόνια
και στο χωριό τώρα ο Λούμπας
απίσω τα χει όλα τα εγγόνια.
Και το χωριό όλο μεγαλώνει
κι η εκκλησιά είναι πιο μικρή
και έτσι συνάξαν κλήρος και όλοι
τη λύση να βρούνε την πιο σωστή.
Οι Φιλωτίτες αποφασίσαν
Ναό στο κέντρο του χωριού
την Παναγία τη μάνα όλων
στα πέρα μέρη του Λαχαναριού.
Μα ο Μπαρότσης ο Βενετσάνος
τους εφυλάει συνέχεια πικρή
δεν τους αφήνει ναό να χτίσουν
με δικαστήριο τους απειλεί.
Σε πείσμα λίθο θεμέλειο βάζει
στην εκκλησιά λέει ο Ψαρράς
αργά τον πιάσαν και τον τραβήξαν
τώρα δεμένος είναι ο φουκαράς.
Και δικαστήριο τον εστείλαν
στην Πόλη λένε οι παλιοί
κι ήτανε δύσκολα πολύ τα χρόνια
κι έπεφτε πέλεκις πολύ βαρύς.
Και στο ειδώλιο ανεβαίνει
και συναντά τον δικαστή
μια λάμψη όλα τα φωτίζει
και ο ουρανός έχει στα δυό σχιστεί.
Ο δικαστής ως από θαύμα
ήταν ο Έργης ο ψυχογιός
και τον παππού τον αθωώνει
του λέει Λούμπα είμαι ο δικός σου γιος.
Μες το παλάτι τον επήρε
και τον εγέμισε χρυσά
βάλτα μέσα στην εκκλησιά
πάρε για σένανε τ’ άλλα τα μισά.
Μα ο Λούμπας πάλι όλα τ’ αρνήθη
στην εκκλησιά βάζει όλο το χρυσό
του δίνει και μια χρυσή πιστόλα
κι ένα φιρμάνι βουλοκερωτό.
Και στην Αξά τότε επιστρέφει
ντυμένος μέσα στο μετάξι
τη γη διαλέγει όπως ορίζει
και τ’ όνειρο γίνεται πράξη.
Μια ιστορία εδώ και χρόνια
τριγυρνά μες στο μυαλό
για έναν πάππο που κάποτε έλεγε
κάντο καλό και ρίχτο στο γιαλό.
Οι στίχοι του Κώστα Ψαρρά (κατά κόσμον ΤΟΥΡΙΣΤΑΣ ΝΑΞΟΣ) και το έργο (η διάσωση του Χουσεΐν από τον Λούμπα στον Καλαντό) του Φιλωτίτη ζωγράφου – αγιογράφου Ηλία Λιαούρη (1935 – 2010).
