Παναγίες των Κυκλάδων μας- ΧΡΟΝΙΑ ΠΟΛΛΑ

«Η Παναγιά τα πέλαγα κρατούσε στην ποδιά της. Τη Σίκινο, την Αμοργό και τ’ άλλα τα παιδιά της»

«Τα τζιτζίκια» Οδ. Ελύτης

Χτισμένες δίπλα στο κύμα ή κρυμμένες από τους πειρατές στην ενδοχώρα των νησιών, οι Παναγιές του Αιγαίου, ευρύχωρες στην κεντρική πλατεία της Χώρας ή μικροσκοπικές και απομονωμένες ανάμεσα στις ξερολιθιές, αποτελούν έναν ύμνο πάνω απ’ όλα στην ίδια την ομορφιά και τη μαγεία του Αρχιπελάγους.

Οι περισσότερες γιορτάζουν στην καρδιά του Αυγούστου, ακριβώς την ώρα που διαφαίνεται η αρχή του τέλους του καλοκαιριού, και κρύβουν για τον καθένα μας διαφορετικούς συμβολισμούς.

Για τους ξενιτεμένους αντιπροσωπεύουν το ετήσιο αντάμωμα με τους ανθρώπους τους.

Για τους λάτρεις της παράδοσης συμβολίζουν την επιστροφή στην πατρίδα των παιδικών τους χρόνων.

Για τους φιλότεχνους αποτελούν μια μυσταγωγική εμπειρία στον καθαγιασμό της τέχνης. Για τους φυσιολάτρες ένα ταξίδι στο θαύμα του Αρχιπελάγους.

Πάντα είναι μια αφορμή για να γνωρίσουμε τους τόπους και τους ανθρώπους τους.

Και η γιορτή του Δεκαπενταύγουστου αποτελεί ένα τάμα όλων μας ότι και του χρόνου θα είμαστε παρόντες να γιορτάσουμε την ίδια τη ζωή για ακόμη ένα καλοκαίρι.

➊ Παναγία η Ευαγγελίστρια στην Τήνο

Το μεγαλύτερο θρησκευτικό προσκύνημα στη νησιωτική Ελλάδα παραμένει πάντα μια γιορτή για την ελπίδα και την πίστη. Για τη δύναμη του ανθρώπου και για όλα όσα μπορεί να δημιουργήσει.

Σοφά τοποθετημένη δίπλα ακριβώς στον Ναό της Μεγαλόχαρης, η Γλυπτοθήκη και η Πινακοθήκη Τηνίων Καλλιτεχνών αποκαλύπτει τους μεγάλους δημιουργούς του νησιού που για δεκαετίες διεύρυναν τα όρια της τέχνης στην Ελλάδα. Εργα του Κωνσταντίνου Παρθένη, του Δημητρίου Φιλιππότη, του Νικηφόρου και του Νικολάου Λύτρα, του Γεωργίου Ιακωβίδη, του Νικολάου Γύζη και φυσικά του Γιαννούλη Χαλεπά αποδεικνύουν ότι το νησί ευλογήθηκε με δεκάδες μεγάλους καλλιτέχνες.

Η τέχνη και η πνευματικότητα συναντιούνται με μοναδικό τρόπο σ’ ακόμη έναν τόπο στο νησί. Στο νεκροταφείο του Πύργου, του χωριού των μαρμαρογλυπτών. Επισκεφθείτε το, γιατί μοιάζει περισσότερο με υπαίθριο μουσείο, γεμάτο εκπληκτικά έργα λαϊκής τέχνης αλλά και περίτεχνα μνημεία. Χαρακτηριστικές είναι οι ανάγλυφες επιτύμβιες πλάκες με παραστάσεις που σχετίζονται με το επάγγελμα του αποθανόντος, όπως ψαλίδια για τον ράφτη ή σφυριά και καλέμια για τον μαρμαρογλύπτη. Στο ίδιο χωριό βρίσκεται και το Σπίτι – Μουσείο του Γιαννούλη Χαλεπά, όπου φυλάσσονται φωτογραφίες, έργα και προσωπικά αντικείμενα του μεγάλου γλύπτη με την τραγική ζωή.

➋ Παναγία Εκατονταπυλιανή στην Πάρο

Πιστοί ή μη, το προσκύνημα στην Παναγιά της Πάρου επιβάλλεται αν βρεθείτε στο νησί. Στην Παροικιά, σε μικρή απόσταση από το λιμάνι βρίσκεται ο Ναός της Παναγίας της Εκατονταπυλιανής, ή Καταπολιανής για τους ντόπιους. Ενα από τα σημαντικότερα παλαιοχριστιανικά μνημεία της χώρας μας, με την πρώτη φάση της οικοδόμησής του να χρονολογείται τον 4ο αιώνα. Στη μορφή που σώζεται σήμερα, είναι μια εντυπωσιακή τρίκλιτη βασιλική με τρούλο και τρία παρεκκλήσια, με μοναδικές τοιχογραφίες σε αυτό του Αγίου Νικολάου. Το βαπτιστήριο, με μαρμάρινη χτιστή κολυμπήθρα σε σχήμα σταυρού, εξαιρετικά σπάνιο στη βυζαντινή ναοδομία και μοναδικό στον ελλαδικό χώρο, υπενθυμίζει για άλλη μια φορά τα εκπληκτικά δημιουργήματα από το μάρμαρο του νησιού.

Χωρίς το παριανό μάρμαρο, η γλυπτική και η ναοδομία της αρχαιότητας θα ήταν διαφορετικές και σίγουρα φτωχότερες. Το παριανό μάρμαρο, γνωστό ως «λυχνίτης», ήταν το λευκότερο και διαυγέστερο -κατασκευάστηκαν απ’ αυτό τα αετώματα του Παρθενώνα, η Αφροδίτη της Μήλου, ο Ερμής του Πραξιτέλη και δεκάδες άλλα αριστουργήματα. Αξίζει να επισκεφθεί κανείς το χωριό Μαράθι, όπου βρίσκονται τα Αρχαία Λατομεία της Πάρου, για να δει την εξέλιξη των μεθόδων λατόμευσης και να θαυμάσει ολόλευκα κομμάτια μάρμαρου, εξορυγμένου κατά την αρχαιότητα, με τις επιγραφές των καλλιτεχνών που τα επεξεργάστηκαν.

Από το μάρμαρο στον πηλό

Συνεχίζοντας μετά τα Αρχαία Λατομεία, επιβάλλεται μια στάση δίπλα στο χωριό Κώστος στο περίφημο εργαστήριο κεραμικής Υρια. Ο Στέλιος Γκίκας, φημισμένος κεραμίστας και άνθρωπος με βαθιά παιδεία σε θέματα τέχνης, διατηρεί στην κορυφή ενός μικρού λόφου ένα εκπληκτικό εργαστήριο κεραμικής. Εργα σύγχρονα, λιτά, μοναδικής έντασης και ομορφιάς, ενσωματώνουν την πλούσια κυκλαδίτικη παράδοση, δημιουργώντας όμως κάτι εντελώς μοντέρνο. Εκτός από τα δικά του έργα, ο χώρος λειτουργεί και ως γκαλερί με επιλεγμένα έργα Ελλήνων και ξένων καλλιτεχνών, προσωπικές επιλογές του φιλότεχνου Στέλιου.

➌ Παναγιά η Δροσιανή στη Νάξο

Το μεγαλύτερο νησί των Κυκλάδων, η Νάξος, κρύβει μια Παναγιά μοναδικής ομορφιάς και αξίας. Η Παναγιά η Δροσιανή, στην ενδοχώρα του νησιού, δίπλα στο πανέμορφο Χαλκί, είναι ένας από τους αρχαιότερους χριστιανικούς ναούς στα Βαλκάνια. Χτίστηκε τον 6ο αιώνα και στην πραγματικότητα είναι ένα μικροσκοπικό σύμπλεγμα από μία εκκλησία που κρύβει μέσα της τρία παρεκκλήσια. Βυζαντινές τοιχογραφίες και δύο εξαιρετικής τέχνης κωδωνοστάσια συμπληρώνουν την ομορφιά και κάνουν το σημείο από τα ομορφότερα του νησιού.

Το όνομα «Δροσιανή», σύμφωνα με την παράδοση, προήλθε όταν η Παναγιά «δρόσισε» τον τόπο, έπειτα από μια μεγάλη περίοδο ανομβρίας.

Ενα πυργομονάστηρο γεμάτο τέχνη

Πολύ κοντά στην Παναγιά τη Δροσιανή, στον κάμπο της Αγιασού, ένα πρώην πυργομονάστηρο έχει μετατραπεί σ’ έναν εκπληκτικό χώρο τέχνης. Ο Πύργος Μπαζαίου χτίστηκε πριν από περίπου τέσσερις αιώνες, αρχικά ως Μοναστήρι του Τιμίου Σταυρού. Σήμερα είναι το σημείο όπου πραγματοποιείται το Φεστιβάλ Νάξου και φέτος το καλοκαίρι φιλοξενεί τα έργα δύο σημαντικών καλλιτεχνών. Τα γλυπτά από ναξιώτικο μάρμαρο του Γερμανού γλύπτη Ingbert Brunk και οι δημιουργίες του πρόωρα χαμένου εικαστικού Νίκου Αλεξίου ανοίγουν διάλογο με τις έννοιες της ύλης και της πνευματικότητας, του βάρους και της αφαίρεσης. Απολαύστε τους ανατρεπτικούς μαρμάρινους σταυρούς που βρίσκονται στην παλιά τραπεζαρία του μοναστηριού και το έργο «Κέρος» στο μικροσκοπικό κελί του πρώτου ορόφου.

➍ Παναγία η Τουρλιανή στη Μύκονο

Σ’ ένα νησί όπου οι συνειρμοί πίστης δεν είναι και το πιο αυτονόητο πράγμα, κρύβεται το Μοναστήρι της Παναγιάς της Τουρλιανής. Στα μέσα του 16ου αιώνα μοναχοί από την Εκατονταπυλιανή της Πάρου βρίσκουν καταφύγιο στη Μύκονο. Σε μια προσπάθεια να προστατευτούν από τις πειρατικές επιδρομές και με τον Μπαρμπαρόσα να αλωνίζει στο Αιγαίο, χτίζουν το μοναστήρι μακριά από τη θάλασσα και με σαφή φρουριακή αρχιτεκτονική. Και επειδή οι καιροί αλλάζουν, το μοναστήρι-φρούριο στο τέλος του 18ου αιώνα κατάφερε να αποκτήσει ένα εντυπωσιακό ξυλόγλυπτο τέμπλο, κατασκευασμένο εξ ολοκλήρου στη Φλωρεντία, σε στιλ μπαρόκ. Και αφού είστε στη Μύκονο και επισκέπτεστε ένα μοναστήρι, μπείτε και στο μικρό μουσείο της μονής, όπου φυλάσσονται σημαντικά εκκλησιαστικά κειμήλια, όπως εικόνες, χρυσοκέντητοι επιτάφιοι και οι πρώτες καμπάνες της Μονής.

➎ Παναγία η Πουλάτη στη Σίφνο

Με θέα το απέραντο γαλάζιο του Αιγαίου, ανάμεσα στα βράχια, κατάλευκη μ’ έναν μπλε τρούλο και πανύψηλα καμπαναριά. Ακόμη και αν όλα ακούγονται κλισέ, η ομορφιά της είναι ανεπανάληπτη. Μια γραφική πλακόστρωτη αυλή με στοές και κελιά συμπληρώνει την εικόνα. Η Παναγία η Πουλάτη βρίσκεται ανατολικά του γραφικού οικισμού Αρτεμώνας, ακριβώς πάνω στο κύμα και, παρ’ ότι είναι αφιερωμένη στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου, γιορτάζει τον Δεκαπενταύγουστο. Σημειώστε ότι τα πανηγύρια στη Σίφνο συνοδεύονται από τις «τράπεζες της αγάπης», κοινά γεύματα δηλαδή των κατοίκων, που πραγματοποιούνται μετά τον εσπερινό. Το γεύμα συνεχίζεται με γλέντι που κρατάει μέχρι το πρωί και περιλαμβάνει «ποιητικά» ή «ρίμες» από τους πανηγυριστές προς τον πανηγυρά, που συνήθως σκαρώνονται εκείνη τη στιγμή.

Αρχαίες φρυκτωρίες

Στον δρόμο για την Παναγιά την Πουλάτη σταματήστε οπωσδήποτε σε έναν από τους πύργους του νησιού. Πενήντα πέντε αρχαίοι πύργοι βρίσκονται διάσπαρτοι σε ολόκληρο το νησί. Χτισμένοι από τον 6ο μέχρι και τον 3ο π.Χ. αιώνα, λειτουργούσαν ως φρυκτωρίες, έστελναν δηλαδή από ‘κεί σήματα καπνού και φωτιάς στις αρχαίες ακροπόλεις. Ο καλύτερα σωζόμενος πύργος της Σίφνου είναι ο Ασπρος Πύργος, στον δρόμο για τον Πλατύ Γιαλό.

➏ Παναγία της Κοιμήσεως στη Φολέγανδρο

Ενα φιδίσιο μονοπάτι, οριοθετημένο από ασβεστωμένες ξερολιθιές που από μακριά φαντάζει σαν άσκηση αρχιτεκτονικής ή, για τους πιο ρομαντικούς, σαν ένα μαγικό λευκό ζωνάρι. Στην πραγματικότητα είναι το μονοπάτι που οδηγεί στο Mοναστήρι της Παναγίας, σκαρφαλωμένο σ’ έναν βράχο πάνω από τη Χώρα της Φολεγάνδρου.

Η κατάλευκη εκκλησία της Κοιμήσεως της Θεοτόκου του 19ου αιώνα, πολύτρουλη βασιλική με πολύ ψηλό καμπαναριό, διαθέτει εκπληκτική θέα και συνδέεται με δεκάδες πειρατικές ιστορίες και θρύλους. Το σημείο είχε επιλεγεί ως τόπος λατρείας από την αρχαιότητα. Ετσι, η εκκλησία είναι χτισμένη στη θέση αρχαίου ιερού, οικοδομικό υλικό του οποίου χρησιμοποιήθηκε για την ανέγερσή της.

Και μετά την Παναγιά, η θεμωνιά

Η θεμωνιά είναι ένα χαρακτηριστικό είδος αγροτόσπιτου που συναντά κανείς στη Φολέγανδρο, το οποίο αποτελεί μια οργανωμένη, αυτόνομη αγροτική ή και κτηνοτροφική μονάδα. Μια τέτοια επιπλωμένη θεμωνιά του 19ου αιώνα φιλοξενεί το Λαογραφικό Μουσείο της Ανω Μεριάς. Μια επίσκεψη θα σας ταξιδέψει σε ένα πλήρες παραδοσιακό αγροτικό νοικοκυριό.

efsyn.gr