Αλάτσατα: Η Μύκονο της Τουρκίας

Τα Αλάτσατα (τουρκικά: Alacati, Αλατσάτι) είναι πόλη στη Χερσόνησο της Ερυθραίας της επαρχίας της Σμύρνης στη Μικρά Ασία, σημερινή Τουρκία.

Το όνομα της πόλης προέρχεται από την αρχαία ελληνική λέξη άλας, στην ελληνική δημοτική γλώσσα αλάτι. Η πόλη πριν από το 1922 είχε σχεδόν αμιγώς Ελληνικό Ορθόδοξο χριστιανικό πληθυσμό.

Ιδρύθηκε στα μέσα του 17ου αιώνα από Έλληνες μετανάστες κυρίως από την Μάνη όπου εγκατέλειψαν τα σπίτια τους λόγο της τουρκοκρατίας.

Η αρχιτεκτονική των σπιτιών στα Αλάτσατα είναι παρόμοια με αυτή των σπιτιών της Μάνης καθώς και τα οικοδομικά υλικά όπως η πέτρα είναι επίσης παρόμοια.

Από τα τέλη του 18ου αιώνα γνώρισε ιδιαίτερη οικονομική, πνευματική και πολιτιστική ανάπτυξη και εξελίχθηκε σε ένα από τα πιο σημαντικά αγροτικά κέντρα των δυτικών μικρασιατικών παραλίων. Το επίνειό της ήταν η Αγριλιά.

Η Χριστιανική κοινότητα των Αλάτσατων το 1806 όταν ιδρύθηκε η Επισκοπή Κρήνης και Ανέων υπό την Μητρόπολη Εφέσου, εντάχθηκε σε αυτή αργότερα ανήκε στην Μητρόπολη Κρήνης όπου εμφανίζεται 3η ως Αλάτσατα (Alaçatı) και το Επίνειον της 4ο ως Αγρελιά (νοτίως των Αλατσάτων )
Οι ανέγερση εκκλησιών εμφανίζεται από τον 17ο αιώνα
Με το όνομα Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο στη θέση Άνω Χωριό (ανέγερση το 1670 ) και
2 Ο Άγιος Νικόλαος το 1685 στο Κάτω Χωριό
Εντυπωσιακής κατασκευής ήταν η κεντρική εκκλησία της Παναγιάς Στο σημείο ακριβώς της ένωσης του Πάνω με το Κάτω Χωριό χτίστηκε το 1803-1804 ο πρώτος ναός των Εισοδίων της Θεοτόκου ή εκκλησία της Παναγιάς.
Η εκκλησία της Παναγιάς, έμεινε απείραχτη από την εποχή των Ελλήνων και στέκει στην κεντρική πλατεία ανέγγιχτη, όπως την άφησαν οι Έλληνες και με σεβασμό συντηρημένη, πέρα από την προσθήκη του μιναρέ, τόσο εξωτερικά όσο και στον εσωτερικό της χώρο. Πρόσφατα ανακαινίσθηκε και έγινε τελετή από την Πατριάρχη
Στο χωρίο Αγριλιά (που ήταν το Επίνειον )το 1848 χτίστηκε ο ναός του Αγίου Γεωργίου
Το 1861 μπήκε ο θεμέλιος λίθος για την ανέγερση του ναού της Αγίας Τριάδας στο Πάνω Χωριό
Και το 1901ο θεμέλιος λίθος του ναού του Αγίου Κωνσταντίνου στη θέση μιας παράγκας που χρησιμοποιούσαν οι Κατωχωριανοί για να εκκλησιάζονται στη μνήμη των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης.
Η εκκλησία των Εισοδίων της Θεοτόκου και η Αγία Τριάδα είχαν μαρμάρινα επιχρυσωμένα τέμπλα εξαιρετικής τέχνης, έργα Τηνιακών μαρμαρογλυπτών. μεταξύ των όποιων της οικογενείας Χαλέπα για τους οποίους κάνουμε μια μικρή αναφορά λίγο πιο κάτω.
Το χωρίο είχε άλλα και 85 παρεκκλήσια, και 1 μοναστήρι. Το γυναικείο μοναστήρι του Άη-Νικόλα, ιδρυμένο το 1862

Εμμανουήλ Καλονάρης
Αρχιτέκτονας του νέου ναού των Εισοδίων της Θεοτόκου, που οικοδομήθηκε το 1832, ήταν ο γνωστός Σμυρνιός
Ιωάννης Χαλεπάς, Χαλαπάς ( πατέρας του Γιαννούλη) το 1874,
Το θαυμάσιο μαρμάρινο τέμπλο που κοσμεί το ναό κατασκεύασε ο Τηνιακός Ιωάννης Χαλαπάς ναού των Εισοδίων της Θεοτόκου.

Οι μαρμαρικές εργασίες έγιναν από το συνεργείο του Ιωάννη Χαλεπά με επικεφαλής το δεύτερο γιο του Νικόλα. Ο Γιαννούλης εκείνη την εποχή ήταν στα Αλάτσατα αλλά δεν έλαβε μέρος στις εργασίας λόγω της κακής ψυχικής του υγείας που τον οδήγησε και σε μία απόπειρα αυτοκτονίας
Πραξιτέλης Χαλεπάς
Το 1901 σχεδίασε τον ναό του Αγίου Κωνσταντίνου και Ελένης. ο Πραξιτέλης Χαλεπάς, τέταρτος γιος του Ιωάννη και μικρότερος κατά 20 χρόνια του Γιαννούλη. Ο Πραξιτέλης αναλαμβάνει την επιστασία των οικοδομικών εργασιών και εγκαθίστανται μόνιμα στα Αλάτσατα. Το 1901 πέθανε ο Ιωάννης Χαλεπάς και θάφτηκε στα Αλάτσατα.
Εμμανουήλ Καλονάρης, & Μάρκος Λαμπαδίτης
Το 1861 κατατίθεται ο θεμέλιος λίθος για την ανέγερση του ναού της Αγίας Τριάδας
Στο αρχικό σχέδιο του ναού αρχιτέκτονας είναι ο Εμμανουήλ Καλονάρης, πατέρας του Ευστρατίου, ο οποίος στο μεταξύ πεθαίνει και αναλαμβάνει ο Τηνιακός Μάρκος Λαμπαδίτης

.

Η επόμενη σημαντική τομή στην ιστορία της πόλης ήταν ο πρώτος διωγμός το Μάιο του 1914. Μετά την ήτα της Τουρκίας στους βαλκανικούς πολέμους, ελληνικός πληθυσμός του Alacati δολοφονήθηκε, ξυλοκοπήθηκε, βιάστηκε και αναγκάστηκε να φύγει το 1914 και το χωριό άδειασε. στα σπίτια τους εγκαθίστανται μουσουλμάνοι πρόσφυγες των Βαλκανίων.

Όσοι από τον ελληνικό πληθυσμό που επέζησαν , επέστρεψαν το 1919 κατά τη διάρκεια της ελληνικής διοίκησης της Σμύρνης (1919-1922) όταν ο Ελληνικός Στρατός κατέλαβε την περιοχή της Σμύρνης.
Μετά την ήττα της Ελλάδας.

Το 1922 οι Αλατσατιανοί διέφυγαν βιαστικά με τον αποχωρούντα Ελληνικό στρατό για να διασωθούν
Εν μεταξύ αλλεπάλληλες ήταν οι επιδρομές ατάκτων (Τσέτες ) σε όλη την Ερυθραία όπως και στα Αλάτσατα
Το μαρτύριο της επιδρομής των τσετών, με τους ξυλοδαρμούς, τις λεηλασίες και τους βιασμούς , κράτησε πέντε ολόκληρα μερόνυχτα
Έφυγαν οι τσέτες, ήρθε ο τουρκικός στρατός και η αιχμαλωσία
Ο Οθωμανικός στρατός κατέλαβε τα Αλάτσατα Σάββατο 3 Σεπτεμβρίου1922.

Όσοι δεν πρόφτασαν να απομακρυνθούν άντρες ηλικίας 18-45 ετών κλήθηκαν να παρουσιαστούν ενώπιον των τουρκικών αρχών ως στρατεύσιμοι και οδηγήθηκαν σε τάγματα εργασίας. Από αυτούς οι περισσότεροι βρήκαν το θάνατο σε τραγικές συνθήκες. Λίγοι ήρθαν στην Ελλάδα στο πλαίσιο της Ανταλλαγής των πληθυσμών. Ο υπόλοιπος πληθυσμός, οι επιζήσαντες των αιματηρών γεγονότων εκείνων των ημερών, γυναικόπαιδα και ηλικιωμένοι, οδηγήθηκαν πεζοί στο λιμάνι του Τσεσμέ και μεταφέρθηκαν στην Ελλάδα με ελληνικά πλοία υπό την επιστασία του Αμερικανικού Ερυθρού Σταυρού.

Οι Αλατσατιανοί πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν στην πλειονότητά τους στην Ελλάδα
Περιοχές με οικισμούς που φέρουν την ονομασία ‘’Νέα Αλάτσατα’’ υπάρχουν στο Δήμο Βύρωνα στην Αθήνα, στο Ηράκλειο της Κρήτης και στην Εύβοια στη Χαλκίδα, στη Χίο, στη Λέσβο, στη Σάμο, στη Θεσσαλονίκη καθώς και στο Aγρίνιο.,
Εκτός Ελλάδας μετανάστευσαν σε όλες της ηπείρους με μεγαλύτερο ποσοστό στις Η.Π.Α όπου ίδρυσαν στο Σόμερβιλ(Somerville,) και την Βοστόνη ( Boston ) της Μασαχουσέτης αλλά και στο Μπρίσμπαν στην Αυστραλία. τα «Μικρά Αλάτσατα»

Σήμερα τα Αλάτσατα είναι τουριστικό αξιοθέατο.

Φώτορεπορταζ – Αγγελική Σαρικαβάζη