Υπάρχουν αλήθειες που ακούγονται ωμές όταν τις λες δημοσίως: το μεροκάματο δεν κερδίζεται μόνο με ιδρώτα, ευγένεια και συνέπεια — πολλές φορές κερδίζεται και με συμβιβασμούς που μας χαλάνε την εικόνα για το τι σημαίνει αξιοπρέπεια. Το να λειτουργεί κάποιος σαν «ρουφιάνος» στην εργασία — να αναφέρει, να προδίδει, να παίζει το χαρτί της πληροφορίας για προσωπικό όφελος ή επιβίωση — δεν είναι κατ’ ανάγκη ένδειξη κακού χαρακτήρα μόνον. Είναι δείγμα ενός συστήματος που συχνά όταν δεν προσφέρει δίκαιους τρόπους προαγωγής, ασφάλειας και αξιοπρεπών μισθών, αναγκάζει τους πιο αδύναμους να επιλέξουν μεταξύ δύο κακών.
Ως κοινωνία έχουμε συνηθίσει να επιβραβεύουμε το «καλό παιδί»: εργατικότητα, ευγένεια, συνέπεια. Και πράγματι — αυτοί οι χαρακτήρες είναι η ραχοκοκαλιά κάθε αξιοπρεπούς εργασιακού χώρου. Όμως η πραγματικότητα των περισσότερων εργαζομένων είναι πιο σκληρή: ανταγωνιστικές συνθήκες, ανασφάλεια, έλλειψη συλλογικών συμβάσεων και φοβία για την απόλυση δημιουργούν περιβάλλον όπου η πληροφορία γίνεται νόμισμα. Όταν ο εργαζόμενος καταλαβαίνει ότι η επιβίωσή του περνάει μέσα από το να «προστατεύσει» τον εαυτό του καταγγέλλοντας, εξαρτάται τι είδους καταγγελία — για παράβαση δικαίου ή για προσωπικό καπρίτσιο; — αλλά και ποιος τον αφήνει χωρίς άλλη επιλογή.
Το πρόβλημα δεν είναι οι άνθρωποι που ενεργούν με τέτοιο τρόπο· το πρόβλημα είναι οι δομές που τους το επιβάλουν. Όταν οι εργασιακές σχέσεις είναι επισφαλείς, όταν δεν υπάρχουν κανόνες προστασίας της μισθωτής εργασίας και διαφανείς τρόποι επίλυσης προβλημάτων, μικρές πράξεις «ρουφιανιάς» αναδεικνύονται ως πρακτικές επιβίωσης. Και τότε η ηθική καταγγελία χάνει το νόημά της — γίνεται σχεδόν πολυτέλεια για όσους έχουν την πολυτέλεια να μην ανησυχούν για το μεροκάματο.
Αν θέλουμε να σταματήσουμε να αντιμετωπίζουμε το φαινόμενο ως ζήτημα ατομικής ηθικής, πρέπει να δράσουμε συλλογικά: ισχυρά σωματεία, διαφανείς μηχανισμοί ελέγχου, αποτελεσματικές διαδικασίες απονομής δικαιοσύνης στον χώρο δουλειάς και κοινωνικά δίχτυα που να στηρίζουν όποιον μιλά για πραγματική κακοδιαχείριση χωρίς φόβο αντιποίνων. Η αλλαγή δεν θα γίνει με καταδίκες χαρακτήρων — θα γίνει με την αλλαγή των κανόνων του παιχνιδιού.
Κλείνω με ένα απλό συμπέρασμα: δεν αρκεί να είσαι εργατική και ευγενική — αλλά το να απαξιώνεις όλους όσοι, υπό πίεση, επιλέγουν άλλους δρόμους, δεν σε κάνει καλύτερο. Καλύτερος δρόμος είναι να απαιτήσουμε συνθήκες όπου το μεροκάματο θα είναι «καθαρό» επειδή είναι δίκαιο — όχι επειδή κάποιοι αναγκάζονται να πουλήσουν πληροφορία για να επιβιώσουν.
ΙΩΑΝΝΑ ΠΑΤΕΡΑΚΗ
ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΟΣ
KRETENEWS.GR
